Czyścić czy nie czyścić? To jedno z najczęściej zadawanych nam pytań przez konserwatorów zajmujących się ochroną dzieł sztuki wykonanych ze zmiękczonych tworzyw sztucznych. Istotą tej konserwatorskiej zagwozdki są procesy, które przebiegają na poziomie cząsteczkowym. Wyobraźmy sobie przestrzeń luźno wypełnioną długimi cząsteczkami polimeru, które stanowią podstawowy budulec każdego tworzywa sztucznego. Pomiędzy splątane łańcuchy polimeru wnikają znacznie mniejsze cząsteczki tzw. plastyfikatora, które rozpychając się, powodują zmiękczenie materiału. Brzmi jak idealny sposób dostosowania właściwości tworzywa do wizji artysty? Niestety rozmiar cząsteczek plastyfikatora oraz ich ograniczona mieszalność z cząsteczkami polimeru ma swoje konsekwencje w postaci wykwitów i pokrycia obiektu warstwą cieczy lepkością przypominającej miód. To właśnie te oznaki chemicznej degradacji dzieł sztuki wywołują wątpliwości wśród konserwatorów.
Czy wyczyszczenie powierzchni manekinów Tadeusza Kantora nie przyczyni się do jeszcze szybszego ich niszczenia? To zagadnienie wymaga spojrzenia na dwa podstawowe procesy związane z migracją cząsteczek plastyfikatora. Początkowo cząsteczki te przemieszczają się z wnętrza obiektu w kierunku jego powierzchni, z której następnie odparowują. O tym, czy zabieg konserwatorski polegający na usunięciu wykwitów jest bezpieczny dla danego obiektu, decydują szybkości tych pojedynczych procesów. Jeżeli plastyfikator odparowuje znacznie wolniej niż przenika przez tworzywo, jego usunięcie nie wpłynie negatywnie na stan zachowania obiektu.
W oczekiwaniu na recenzje naszych publikacji postanowiliśmy poddać otrzymane dotychczas wyniki ocenie kolegów po fachu i zaprezentować je w malowniczych okolicznościach szwajcarskich Alp na konferencji Scientific Methods in Cultural Heritage Research organizowanej przez Gordon Research Conferences. Jednak celem tego projektu jest przede wszystkim odpowiedzenie na pytania praktyków i przekazanie naukowej wiedzy na muzealniczy grunt. Dzięki współpracy z Ośrodkiem Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, mieliśmy okazję podzielić się z jej pracownikami naszymi dotychczasowymi ustaleniami oraz porozmawiać o zagrożeniach dla manekinów z kolekcji Cricoteki, za co serdecznie dziękujemy!
Projekt PVCare ‘Strategie prewencji konserwatorskiej dla obiektów z poli(chlorku winylu)’ jest finansowany ze środków NCN (2020/39/I/HS2/00911) oraz Słoweńskiej Agencji Badawczej ARIS (N1-0241) w ramach konkursu OPUS-LAP 20 (CEUS UNISONO).